Istanbul tashqaridan qaraganda etnik va madaniy jihatdan kosmopolit bir shahar bo’lib ko’rinadi va bu xususiyatni shaharga har kuni oqib kelayotgan turistlar yanada bo’rttirib ko’rsatadi. Ayniqsa, Istanbulning savdo markazlari joylashgan ko’cha va tor so’qoqlari sizga qadimgi Bobilni eslatadi. Bu yerda turli liboslarga burkangan olomon to’lqin-to’lqin oqar ekan, qulog’ingizga chalingan uzuq-yuluq ibora va baqiriq-chaqiriqlar ham xuddi liboslar kabi rang-barang ekanligini sezasiz. Bu shovqin-suron yana radio, magnitafon va yoki televizor sotuvchilar tarafidan reklama qilinayotgan yangi qo’shiqlar bilan aralashib, bir dev bastakor chalayotgan abstrakt musiqa misol Istanbul uzra yuksaladi. Go’yo bu shovqin-suronni to’xtatadigan kuch yo’qday, go’yo insonlarning dunyo ne’matlariga bo’lgan hirs va ehtirosidan boshqa hech narsa yo’qday, go’yo butun dunyo tijorat bilan mashg’ul, har narsani sotib olish mumkin va har narsani sotish mumkin, pul bo’lsa, bas. ”Pul bo’lsa, bas” degan hayqiriq bu olomonning shioridir go’yo.
Lekin birdan, kutilmaganda, daf’atan bu hirs dunyosining shovqin-suroni taqqa to’xtaydi. To’xtaydi emas, shartta kesiladi. Chunki, Istanbulning yuksak manzaralaridan azon sasi eshitiladi. Azon yuksalar ekan, bir-biriga baqirayotgan odamlar darrov jim bo’ladilar, do’konlardan chiqayotgan muzika va qo’shiq sadolari darrov o’chadi, hatto Istiqlol jaddasidan (Istiqlol jaddasi – Istanbulning markazidagi eng gavjum ko’cha) "g’yqillab” borayotgan antiqa tramvay ham g’iyqillashdan to’xtab, relslarda damini ichiga yutib ketaboshlaydi, yoki shunday ketayotganday tuyuladi.
Azon boshlandimi, bu bir necha soniyaga jimigan Istanbulda bir sassiz talosh boshlanadi.
Xususan, siz musulmon bo’lsangiz, xususan kun juma kuni bo’lsa, azon yangray boshlagan paytda siz atrofga olazarak boqib, eng yaqin jome yoki masjidni axtara boshlaysiz. Istanbulda jomelar shunday ko’pki, azonni eshitgan paytdayoq chopsangiz, muhaqqaq biror jomega yetib borasiz. Istanbulda jomelar shu qadar yetarliki, siz juma namoziga "yetib kelolmadim, kechikdim” deb bahona topolmaysiz. Juma namoziga azon boshlanar ekan, ko’chalarda, so’qoqlarda yugurayotgan odamlarni ko’rasiz. Ular juda zarur ishlarini tashlab, hisob-kitoblarini to’xtatib, foyda-zararini chetga surib, namozga shoshayotgan odamlardir. Ular bir-necha daqiqaga o’z hirsidan, o’z nafsoniyatidan voz kechishga kuch topa olgan qahramonlardir. Ular bir-necha soniya, juda oz muddatga bo’lsa ham, g’iybatdan, fisqu-fasoddan, yolg’ondan va tuhmatdan uzoq bo’lishga qaror qilgan qarorli insonlardir. Azonni eshitib chopayotgan bu insonlar qo’rqqan insonlardir. Boyligini yo’qotishdan qo’rqqanlar emas, o’z dushmanidan qo’rqqanlar emas, ko’chadagi itdan yoki qaroqchidan qo’rqqanlar emas, g’animlarining tuhmatidan qo’rqqanlar emas, bu chopayotgan insonlar Ollohdan, yolg’iz Ollohdan qo’rqqan insonlardir. Bu chopayotgan insonlar haqiqiy qullardir. O’z boyligining quli emas, o’z hirsining, o’z nafsining quli emas, bu chopayotganlar Ollohning, yolg’iz Ollohning qullaridir.
Ular chopar ekan, ularga ergashing. Qadamingizni biroz tezlashtiring, bu chopayotganlarga yetishishga, iloji boricha yetishishga harakat qiling.
